Reden, voorbereiding en uitvoering ingrijpende restauratie in 2003.
Het grootste probleem was het scheuren van de steenbalk. De scheuren die van boven naar beneden als van beneden naar boven tot op het hart van de steenbalk liepen namen dusdanige vormen aan dat gevreesd werd dat deze over enige tijd niet voldoende draagkracht meer zou hebben. Ook hadden we nu de gelegenheid om aan de weerzijde van de steenbalk eens te kijken naar de schade die een boktor enige jaren geleden mogelijk had aangericht.
Een ander probleem was het doorbuigen van de steenlijsten. Vooral aan de keerzijde van het stormbint leverde dit nogal problemen op. Niet dat we niet meer konden malen maar er moest toch steeds meer vulhout onder de halssteen. Vooral de laatste paar jaren gaf dit steeds vaker problemen. Doordat ook het stormbint zakte kwam de halssteen steeds verder naar beneden. Dit had weer gevolgen voor de hoek waaronder de bovenas in de molen kwam te liggen. Als de bovenas aan de voorkant lager komt te liggen en in de pensteen op gelijke hoogte blijft komt het bovenwiel, dat haaks op de as staat, als het ware t.o.v. het staakijzer rechter te staan. Omdat het staakijzer met het steenrondsel van de voormolen in lijn staat met het hart van de stenen en de ijzerbalk, betekent dit dat de kammen aan de onderkant van het bovenwiel steeds dieper in de staven van de schijfloop komen te lopen. Soms was het zo dat we het staakijzer met de schijfloop bijna niet meer uit zijn werk konden halen.
Een ander probleem was dat de vloer van de maalzolder vanaf de steenbalk tot aan het stormbint mee zakte. Als gevolg hiervan moest de ligger van de voormolen steeds verder worden opgewigd. Door de schuinte van de eikenhouten vloer werd het steeds moeilijker om de wiggen goed vast te zetten. Dit gaf weer problemen met het strijken van de stenen.
We hebben gelukkig nog een houten bovenas, echter deze kent ook zijn problemen. Zo raakte verleden jaar, door de krimp van het hout, de gietijzeren pet los van de houten conus aan de achterzijde van de as en bleef de pet in de pensteen vast staan terwijl de houten as door draaide. Na verschillende pogingen om dit probleem te verhelpen bleef er uiteindelijk niets anders over dan de bovenas in te korten een nieuwe pen te creëren en de penbalk naar voren te schuiven. Dit kwam goed uit want door deze operatie kwam de bovenas aan de achterzijde wat omlaag en het bovenwiel weer wat achterover en hierdoor weer iets vrij van de schijfloop. Ook kwam toen een ander probleem boven water. Het bleek n.l. dat de gietijzeren pet gescheurd was. Bij demontage van de pet was dit niet te zien maar wel te horen, het materiaal klonk niet helder maar dof, dat vonden we opmerkelijk maar er viel geen enkele afwijking te bespeuren. Doordat de nieuwe houten conus wat meer vulling gaf kwam er wat meer spanning op de pet en werd de scheur zichtbaar. Verder vertoont de bovenas een flinke scheur.
Ook hebben we in de loop der jaren herhaaldelijk iets van de bovenkant van de stormluiken af moeten halen. Door de werking van het hout ontstonden er steeds weer nieuwe kieren. Op een gegeven ogenblik houdt het op en worden de luiken te kort.
En dan hebben we nog de zeilen. Deze doen nu bijna 18 jaar dienst. Twee jaar geleden zijn de rechter onderhoeken vervangen, verleden jaar hebben we vóór het insmeren van de zeilen de scheurtjes in de rechterbovenhoeken nog gerepareerd, nu hebben we de gelegenheid benut om deze gedeelten van de zeilen te vervangen.
De voorbereidingen, uitgevoerd door het team van ” ’t Vliegend Hert”
In week 42 hebben we met een tiental vrijwilligers een verkoophoek in de molenschuur ingericht en de molen geheel ontruimd en schoon gemaakt. Dit om in het kader van de Arbo-wet een veilige werkplek aan de molenmaker en zijn mensen aan te kunnen bieden. Ook het steenkoppel van de voormolen werd alvast van zijn kuipdelen ontdaan, deze zijn in de molenschuur opgeslagen om tijdens de werkzaamheden in de molen de molenmaker voldoende ruimte te bieden. In de weken daarvoor was een goede planning gemaakt hoe we het een en ander aan zouden pakken. Ook zijn de nodige vergunningen bij de gemeente aangevraagd en is de brandweer van het gebeuren op de hoogte gebracht. Zo wisten ze dat het Hert even op vijf poten stond.
De werkuitvoering van week tot week.
week 1.
Op woensdag 22 oktober 2003 is molenmaker Wim Herrewijnen uit Spijkenisse met zijn medewerkers begonnen aan de voorbereiding tot de restauratie van de molen. Het terrein werd voor het publiek afgesloten. Dit werd kenbaar gemaakt door artikelen in de regionale krant en via posters welke werden opgehangen bij de bibliotheek en bij het VVV. Bij het hek werd bovendien door de molenmaker een bord geplaatst.
Er werden zware balken onder de vier hoekstijlen van de molen aangebracht. De balken stonden achter op blokken en zware betonnen tegels, aan de voorzijde stonden ze op de zonneblokken, alle balken stonden extra geschoord. Ook de standerd werd met spanbanden en takels vast gezet om te voorkomen dat hij tijdens de reparatie bij het liften van de molenkast verplaatst of uit zijn steekbanden zou worden gelicht.
Aan weerszijden van de molen werden stellingen gebouwd, deze waren nodig omdat een gedeelte van de beplanking aan de buitenzijde van de molen verwijderd moest worden. Alle extra takels en spanbanden waren nodig om de zaak vast te houden tijdens een (mogelijk) plotseling optredende weersverslechtering.
De molenkast rustte op dit moment op de balken maar werd nog niet gelicht. De molenmaker wachtte hiermee totdat dit echt nodig was, hij wilde deze tijd zo kort mogelijk houden.
week 2.
In deze week is er heel veel gebeurd en was het ook wel een beetje spannend.
Alles draaide deze week om de steenbalk. Om die te kunnen repareren was het nodig dat het koppel maalstenen van de voormolen tijdelijk op een andere plaats kwam te liggen. Op zich al een hele operatie omdat we niet over een steenkraan beschikken. Ook heb je boven in zo’n standerdkast niet al te veel ruimte. Maar met een beetje passen en meten kwam alles voor elkaar.
Om de steenbalk te verstevigen moesten hier over de lengte van de balk diepe sleuven in gehakt worden. Tijdens deze werkzaamheden bleek dat de balk, ondanks dat hij al 18 jaar droog in de molen ligt, in het hart nog steeds vochtig was.
In de sleuven werden glasfiberstaven geplaatst en vervolgens zijn deze aangegoten met kunsthars. Klinkt allemaal simpel maar de werkelijkheid lag wel iets anders. Om de steenbalk aan te kunnen gieten moest deze, naast de bovengenoemde operatie, worden ontlast. Hiervoor waren in week 1 onder de vier hoekstijlen zware stutten aangebracht. Deze waren zo geplaatst dat ze m.b.v. hydraulische vijzels onder spanning gezet konden worden op het moment dat met het gieten werd begonnen. De kunsthars loopt tijdens het gieten overal heen. Daarom moesten alle kieren en gaten afgedicht worden, ook aan de kopse kanten van de steenbalk. Dit betekende dat een gedeelte van de buiten beplanking verwijderd moest worden.
Na het verwijderen van de planken bleek dat de moerstijlen naar buiten waren gekomen en bleek ook dat de zo gevreesde bonteknaagkever gelukkig geen zichtbare schade had aangericht. Door met zware spanbanden de beide moerstijlen naar elkaar toe te trekken zijn deze weer in de oorspronkelijke stand in de steenbalk komen te hangen en vervolgens vast gegoten.
Een ander fenomeen was het weer. Een molen op pootjes in een storm is het laatste waar je op zit te wachten. Dit betekende dat veelvuldig het weer en vooral de windverwachting via alle mogelijke bronnen werd bestudeerd. Gelukkig is het gelukt om tijdens betrekkelijk rustig weer de operatie uit te voeren. Een plotseling opkomende wind in de nacht van donderdag 30 oktober op vrijdag 31 oktober bleek geen invloed op het gevaarte te hebben.
I.v.m. de windverwachting werd de druk onder de stutten voor het komend weekend verlaagd om de molen weer op zijn standerd te laten rusten.
Het opkrikken van de kast leverde geen noemenswaardige problemen op, al blijft het altijd een riskante bezigheid. Om deze reden heeft molenmaker Wim Herrewijnen alle denkbare maatregelen getroffen om het risico tot een minimum te beperken. Het probleem is altijd dat je niet van te voren in kan schatten wat de constructie op het moment van opvijzelen gaat doen, kraken deed ie in ieder geval wel. De standerd werd ter gelegenheid van deze werkzaamheden met zware spanbanden en takels gefixeerd zodat hij tijdens het opdrukken van de kast niet kon verplaatsen. Op het moment dat de steenbalk ontlast was bleek dat de standerd, t.h.v. de klauw over de kruisplaten, enkele millimeters omhoog was gekomen. Dit ondanks dat de standerd van deze molen ongeveer 9 ton weegt. Ook bleek dat de steenlijsten, vooral aan de weerzijde, in hun oude stand waren terug gekomen.
In de volgende week stonden behalve het afwerken van de steenbalk, de voorbereidingen voor het ophangen van de steenlijsten op het programma.
week 3 en 4.
De restauratie was weer een stukje gevorderd.
Nu de steenbalk gereed was kon de beplanking aan de zijkant van de molen weer aangebracht worden. Hierna konden de hoge stellingen weer worden verwijderd. De kast rustte nu weer op de standerd en in de hoeken op vier poten. Het was immens stil in de molen, geen draaiende raderen en geen krakende houtverbindingen zelfs een windvlaag gaf geen aanleiding tot het zetten van de kast.
Een groot deel van de vloer van de steenzolder was inmiddels verwijderd en de steenlijsten zijn in de hoeken en de daklijsten in het midden doorboord. Hier moesten de trekstangen met spanwartels in aangebracht te worden. Deze dienen voor het ophangen van de steenlijsten. Nu een gedeelte van de vloer van de steenzolder was verwijderd, leverde dit aan de binnenkant van de molen spectaculaire beelden op.
De nu volgende week stond geheel in het teken van het aanbrengen van de trekstangen en het opspannen van de steenlijsten. Voor deze operatie moest de kast weer iets opgestempeld worden.
week 5 en 6.
Bij een dergelijke restauratie waren er van die weken dat het leek dat er niets gebeurde. Althans zo leek het. Dat waren vaak van die momenten waarin er veel voorbereidend werk in de werkplaats verricht moet worden. Week 5 was typisch zo’n week. De draadstangen voor het ophangen van de steenlijsten moesten op maat gemaakt en van schroefdraad voorzien worden, de onderdelen voor het voorkeuvelens en de stormluiken moesten gereed gemaakt worden en ga zo maar door. Op uitnodiging van Wim Herrewijnen ben ik even met hem naar de werkplaats gegaan. Daar aangekomen kreeg ik alleen maar meer bewondering voor het vak van molenmaker. Toevallig lag daar nu een binnenroede voor de molen van Oostvoorne, voor de helft opgehekt. De andere helft van het hekwerk voor de binnenroede en het gedeelte voor de buitenroede lag in onderdelen keurig gesorteerd gereed voor plaatsing. Nooit eerder had ik me gerealiseerd hoeveel onderdelen er in zo’n roede zitten. Niet dat je dat niet weet, maar als je dan al dat materiaal bij elkaar ziet liggen en je realiseert dat alle onderdelen door mensenhanden gemaakt zijn dan kan je hier alleen maar bewondering voor hebben. Verder lagen er nog enkele andere stukken vakwerk.
In week 5 dus enkel voorbereidende werkzaamheden voor week 6. De afgelopen week verliepen de werkzaamheden weer bijzonder snel. Zo werden er kunststof platen in de slekken geplaatst om het kruien gemakkelijker te laten verlopen. De slekken moesten weer worden terug geplaatst. Verder werden de trekankers tussen de steenlijsten en de daklijsten aangebracht, de vloer van de steenzolder werd bij het stormbint ongeveer 8 cm omhoog en weer op zijn plaats gebracht. Het voorkeuvelens werd gedeeltelijk vernieuwd en vorzien van nieuwe stormluiken. Als materiaal werd hiervoor Red Cedar gebruikt.
Het plaatsen van de trekankers verliep prima, het was wel een bijzondere gewaarwording dat elke millimeter dat een hoekstijl opgevijzeld werd gepaard ging met een enorm gekraak in de vele houtverbindingen. Dit gekraak deed vermoeden dat de verplaatsing van de hoekstijlen veel meer was dan de enkele millimeters die de kast in werkelijkheid steeds werd gelicht. Nu alles weer hangt kun je zien dat er wel het een en ander is veranderd. Dit was al merkbaar tijdens het spannen van de trekstangen. Zo lag de loper op de vloer. Tussen de rijn van de loper en de bovenas was een takel gespannen. Tijdens het spannen van de ankers kwam deze takel slap te hangen. De top van de roede die naar beneden stond is ongeveer 15 cm omhoog gekomen. De kammen van het bovenwiel van de achtermolen grijpen ongeveer 4 cm hoger in de staven van het steenrondsel. Vreemd zou je zo op het eerste gezicht zeggen want alles hangt toch aan en in elkaar maar het zij zo. De week werd afgesloten met het verwijderen en afvoeren van de stutten en het opruimen en stofzuigen van de molen. Het ligt er schitterend bij. De nu volgende week stond in het teken van het terugplaatsen en afstellen van de stenen van de voormolen.
week 7.
De molen begon weer een molen te worden.
We moesten deze week de molen kruien, de aangebrachte kunststof platen onder de slekken bleken een uitkomst. De stenen zijn terug geplaatst en afgesteld. In week 8 gaan we proefdraaien. Enkele traptreden die er slecht aan toe waren zijn vervangen. Ook was het meest oostelijke zonneblok aan vervanging toe. Door de kruisplaten m.b.v. van een hydraulische pers iets op te lichten was het uitwisselen van deze zware stukken hout een fluitje van een cent. Intussen ontdekte de molenmaker dat aan de onderzijde van het meest noordelijke zonneblok paddestoelen groeiden. Toen we het blok er voor controle onderuit haalden bleek deze ook aan vervanging toe te zijn. Omdat het vandaag (vrijdag) schitterend weer was hebben we van de gelegenheid gebruik gemaakt om de windborden te plaatsen en de zeilen weer in te hangen. De komende week staat in het teken van proefdraaien en afstellen.
Door het aanbrengen van de “bretels” aan de binnenzijde van de kast is het een molen geworden met een totaal ander karakter. Kruien gaat nu heel direct, bij een windvlaag wiegt de molen geruisloos op en neer, gekraak hoor je nauwelijks meer.
Hiermee is een einde gekomen aan een omvangrijke restauratie van een standerdmolen.
Wij hopen dat u middels dit (foto)verslag een goede indruk hebt gekregen van een en ander.
Omdat wij zelf vinden dat het een unieke restauratie was waarvan we naar onze mening hier op een even unieke wijze verslag hebben gedaan laten we dit verslag nog een poos op onze site staan.
